Urlopy pracownicze zostały szczegółowo określone w przepisach prawa. Prawo do wypoczynku gwarantuje art. 65 Konstytucji RP, a precyzuje je art. 152 kodeksu pracy.
Zgodnie z tym drugim: pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego.
Jeśli chodzi o zasady wyliczenia urlopu wypoczynkowego, to kodeks pracy wyraźnie wskazuje, że długość urlopu wypoczynkowego jest zależna od okresu zatrudnienia.
Okres ten ujmuje ogólny staż z poprzednich miejsc pracy, przy czym nie są istotne przerwy w zatrudnieniu oraz to w jaki sposób ustał stosunek pracy. Ustawodawca zaliczył również do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu ukończenie szkoły:
- zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
- średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
- średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
- średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
- szkoły policealnej - 6 lat,
- szkoły wyższej - 8 lat.
Okresy te nie podlegają sumowaniu.
Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego na pełen etat wynosi:
- 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
- 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Co do zasady prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa z dniem 01 stycznia następnego roku. Inaczej sytuacja się przedstawia w przypadku pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy, ale o tym w osobnym artykule.
Kodeks pracy reguluje również kwestię urlopu proporcjonalnego w przypadku pracownika którego stosunek pracy u danego pracodawcy ustał w danym roku kalendarzowym. Wówczas urlop wypoczynkowy przysługuje:
- u dotychczasowego pracodawcy - w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze;
- u kolejnego pracodawcy - w wymiarze:
a) proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego - w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
b) proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego.
Pamiętać należy, że urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Pozwala to na każdorazowe przeliczenie puli urlopowej na godziny i pomniejszenie jej o liczbę godzin wykorzystanego urlopu.
Przy pełnym etacie roczna pula godzinowa urlopu pracownika wynosi: 160 godzin (20 dni × 8 godz.) lub 208 godzin (26 dni × 8 godz.). Od tej puli należy odliczać urlop wypoczynkowy w wymiarze godzinowym, np. 8 dni urlopu wypoczynkowego x 8 godzin = 64 godziny. 160 godzin – 64 godziny daje 96 godzin urlopu do wykorzystania (czyli 12 dni). W drugim przypadku pozostaną 144 godziny urlopu (czyli 18 dni).
Wyjątkiem od zasady, że urlop powinien być wykorzystany w (całym) dniu roboczym pracownika jest udzielenie mu urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy. Tzw. urlop na część dnia pracy jest dopuszczalny, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy w dniu, na który ma być udzielony urlop. W takich okolicznościach urlopu udziela się na część dnia pracy, a przez resztę dnia pracownik powinien świadczyć pracę.
Pracownik nie może się zrzec się prawa do urlopu wypoczynkowego.
